İncir ağacı (Ficus carica)

Aydın ili denince akla İncir ve Nazilli gelir. Ve bir de zeytin. Nazilli incir ağacının çok sevdiği bir yerdir. Türkiye’de en sağlıklı yaşlı insanların Nazilli’de bulunmasının sebebi zeytin ve incir ikilisine bağlıdır. Dünyada en çok incir meyvesi üretimi Türkiye’de gerçekleşiyor. Türkiye’de en çok Aydın ilinde, burada ise en çok Nazilli ilçesinde incir meyvesi üreticiliği yapılır.

İncir Kuran’da ve önceki kutsal kitaplarda adı önemle geçen bir ağaçtır.

Özellikleri

Ficus carica – İncir ağacı Moraceae (Dutgiller) familyasının 850 kadar türü olan Ficus cinsine bağlıdır. Salonların klasik süs bitkisi kauçuk ağacı da incir ağacı ile aynı cinstendir (Ficus elastica). Yine salon bitkisi olan Benjamin ve ayrıca bonsai diye satılan (Ficus ginseng) mini fidanları da öyle.

İncirin ana vatanı Akdeniz’in doğusunda, Ortadoğu’nun batısında ve Anadolu’da kış soğuklarının düşük şiddette olduğu yerlerdir. Buralar aynı zamanda insanlık tarihinde ilk medeniyetlerin (şehirli yapılaşmaların) başladığı yerlerdir.

Çiçek-meyve oluşumu: Meyve dediğimiz kısım aslında birer çekirdek taşıyan mini meyveler topluluğudur. Tek çekirdekli mini meyvelerin tümü bir dış deri içinde toplu haldedir. Her bir meyve olgunlaştığında hepsini koruyan dış deri sanki haşlanmış gibi yumuşak bir hal alır. Dış deri daha fazla yumuşamadan, cıvıklaşmadan meyveler toplanmalıdır. Bu haliyle incir meyveleri dış derisi ile birlikte yenir. Eğer incirler dış deri tam yumuşamadan toplanmışsa insanlar genelde o dış deriyi yemez, içerisini yerler.

Dişi-erkek incir ağacı

İncirin çok çeşitleri olsa da her çeşidinin genel özelliği her bir ağacın ya erkek ya dişi olmasıdır.

Dişi incir ağaçları bildiğimiz incir meyvelerinin yetiştiği ağaçlardır. Bir ağaçtaki meyve sayısının çokluğu ve meyvelerin yeterince iri-dolgun olması erkek incir ağaçlarının çevredeki yakınlıklarına / uzaklıklarına göre değişir. Çünkü dişi bir incirin mini meyvelerinin içerisinden pekçok mini çiçekler açar ve eğer onlara erkek ağaçtan polen gelirse polen miktarına, polenlerin çiçeklere erişebilmelerine bağlı olarak o kadar sayıda incir çekirdeklerinin oluşumu başlayacaktır. Bir meyve içinde ne kadar çok sayıda çekirdek oluşacaksa meyve o kadar iri ve dolgun olacaktır.

Erkek incir ağaçları baharda erkenden meyve benzeri çiçek kılıfları oluşturur. İçlerinden açan çiçeklerden yoğun şekilde polen tozları hava akımlarıyla çevreye her yere yayılır. O günlerde çevrede hoş bir koku hissedilir. İncir yapraklarının kokusu da o polenlerin kokusuna benzer şekilde hafifçe kokuludur.

Erkek incir ağaçlarının meyve benzeri çiçek kılıfları tam olgun halini almadan yani yumuşamadan veya sararmaya başlamadan önce toplanır ve en dış yeşil kabuğu keskin bıçakla soyulduktan sonra reçeli yapılır. Bildiğimiz incir meyvesinin lezzet ve aromasına göre oldukça farklı aromaya sahiptir. Çiğ yenmez. Reçeli güzel lezzetli ve iştah açıcıdır. Erkek incir meyvelerinden yapılan reçel en iyi kahvaltılık reçellerdendir. Bu reçel bazı kek ve pasta gibi tatlılara da katılır.

Kendiliğinden yetişen incir fidanları

İncir ağaçlarının yetişebildiği yerlerde çevrede kendiliğinden incir fidanları oluştuğuna rastlayabilirsiniz. Kuşların yaymasıyla incir tohumları en çok topraksız yerlerde, taşların aralarında, kaldırım taşlarının kenarlarında, çatılarda, binaların duvarlarındaki beton çatlaklarında, yarıklı dış kabuğu olan ağaçların üzerlerinde ve gövdesi liflerle kaplı palmiye ağaçlarının gövdelerinde çimlenirler. Ağaçların üzerinde büyüyen fidanlar fazla yaşamaz. Belki üç belki beş sene içinde elverişsiz ortam yüzünden ölürler.

İncir ağacı yetiştirme, bakımı

İklim uyumluluğu: İncir ağacı en iyi kış soğukları -12C dereceyi bulmayan yerlerde yetişir. Bazı çeşitleri -12C ile -15C dereceler arası don olaylarına tam dayanıklıdır. Hatta -20C dereceye kadar soğuk olan yerlerde bile (kuzeyli rüzgarlara pek açık olmayan cephelerde) kış soğuklarından zarar görmezler.

Toprak açısından incir ağaçları seçici değildir. Toprak özelliği sadece ağaçların devleşmesi açısından fark eder. Derin toprağa sahip arazilerde incir ağaçları 20 metre kadar büyür ve gövde çapı ortalama yarım metre kadar geniş olur (gerçi bunun için biraz da zemin taban suyunun yaz boyunca yeterli olması ya da düzenli sulamalar gerekir). Toprağı elverişsiz yerlerde incirler çelimsiz kalır. 4 metreyi pek geçemezler. Fakat her şeye rağmen meyve verimleri vasatın altına pek düşmez. Yaşlandıkça daha da verimli hale gelirler.

İncir fidanı dikilecek yer

Günde en az 5 saat direkt güneş alabileceği her yer uygundur. Ama meyvesini yemek istiyorsanız incir fidanlarını yaz aylarında hiç sulama yapmayacağınız yerlere dikmeniz lazım. Öyle ki fidanın her yönden 5 metre uzağına hatta daha fazla uzağına kadarki bölgede yaz mevsimi içinde sulanması gereken bitkilere yer vermemelisiniz. Ancak ilkbaharda gelişimini tamamlayan sebzeler incir ağacının yakınlarına dikilebilir. Bunlardan başka sadece serin aylarda aktif olan siklamen, lale, nergis vb soğanlı ve yumrulu bitkilerin incir ağaçlarının altlarında bulunmasında sakınca yok. Yaz boyunca sulamak gerekmeyen her şey olabilir.

En önemli şey meyvelerin fındık iriliğini geçtikten sonradan hasata kadarki dönemde susuz bırakmaktır. Bu dönemin dışında istediğiniz gibi sulayın.

Dikkat: Fidanın meyve verimi olgunluğuna gelmeden önceki yılları dallarının serpilip çoğalma yıllarıdır ve yaz boyunca düzenli sulamak şarttır.

Meyve verimi için sulamama gerekliliğinin sebebi nedir? Meyve veren bir incir ağacınız varsa ve susuz bırakmak istemiyorsanız, yaz boyunca sularsanız meyveler olgunlaşmamış halleriyle her yerinden yarılarak papatya gibi açılırlar. Sonra da bozulup dökülürler. İşte bu yüzden meyveler iri bir fındık kadar geliştiğinden itibaren artık hiçbir sulama yapmamalısınız.

Saksıda incir ağacı

İncir bonsai sanatı için tam uygun türlerdendir. Bu konu beni aşar. Bonsai incir yetiştirmek istiyorsanız ustaların rehberliğine ihtiyacınız var.

Benim tavsiyem ve bildiğim anladığım şey yarı bonsai usulü gibi bir şekilde, bir incir fidanını saksıda yaşamaya tam uyumlu hale getirmek (biraz cüceleştirmek). Hem bu sayede bonsaide mümkün olmayacak sayıda meyve elde edersiniz.

Ne nasıl yapılacak, lütfen ilgili sayfasına bakın: Meyve veren cüce ağaç yetiştirmek

Budama

İncirler genelde dip sürgünü vermeye meraklı ağaçlardır. Onları her gördüğünüzde anında yok etmelisiniz. Ana gövdeden ve ana dallardan olacak filizleri de ilk gördüğünüzde yok etmelisiniz (istisnai bir gereklilik olmadığı sürece). İç içe gelişen dallarda azaltmalar yapılmalıdır. Sağlıksız, güdük kalmış dalları budayın. Fazla uzayan dalları kısaltın ve gerektiği gibi yan dallar vermelerini kontrollü bir şekilde (gerekirse yeni filizlerden birkaçını yok ederek) sağlayın. Büyük, kalın dalların budanması gerekiyorsa zamanına dikkat etmelisiniz:

Budama zamanı: 1- Kış sonu. 2- Sonbaharda don olayları riski zamanı başlamadan 45 gün önce. 3- Yaz boyunca sulanması gereken fidanlarda ufak tefek ince dal budamalarını yaz boyunca geçici duraksama zamanlarında yapın.

Küçük incir fidanlarına şekillendirme budaması

Küçük bir fidanda her bir dal yapraklanarak uzadıktan sonra gelişim durur. Birkaç hafta dinlenmenin ardından en uç kısımlarda bir tane olan sivri uçlu filizlenme kapsülünün hemen yakınlarında artık birkaç tane daha filizlenme kapsülünün geliştiğini görürsünüz. Böylece her bir dal en uçlardan en az 2, duruma göre 3-4 dal olarak uzamaya devam edecektir. İncirlerde gelişim, dallanıp budaklanma en çok bu tarzda devam eder. Küçük fidanınızı şekillendirmeye bu özelliğe göre devam edin.

Ana gövdenin 4 temel ana dallara ayrılması

Yarım metreden sonra, isterseniz 1 metre veya 1.5 metre yükseklikte ana gövde olarak uzamasına son verin. Yani merkez filizlenme kısmını budamalısınız. Daha aşağıdaki dalları budamada acele etmeyin. Temel ana dal olarak belirlediğiniz birkaç dal yeterince güçlendikten sonra artık onların daha aşağısında ana gövde üzerindeki diğer tüm dalları düzgünce diplerinden keserek yok edin. Temel bir ana gövde üzerinde birbirlerinden farklı yönlere uzamış 4 temel ana dal olması idealdir. Bunlar dimdik yukarı değil, biraz eğikçe, ana gövdeden uzaklaşarak gelişmelidir. Bunların yan dallarından ana gövde hizasına (veya iç kısma diyelim) yönlenenleri budamak iyi olur.

Sonrasında fidanı olgunlaştırma

20-30cm mini bir incir fidanı iyi bakıldığı takdirde 5-6 yıl sonra gerektiği gibi olgunlaşmış, yapılanmış ve meyve verecek hale gelmiş olur. Bu hale gelinceye kadar her yıl yaz boyunca düzenli aralıklarla bol bol su dökerek sulamalısınız. Fidanınız gereken formu almamışsa meyve verse bile sulamaları hiç ihmal etmeyin. Ki gerektiği gibi serpilsin. İlk bir iki yıl meyvelerine önem vermeyin. Esas hedefiniz şekillendirmenizin oturması olmalıdır.

Şekillendirmeye, şekillendirme budamalarına ciddi önem verin. Ta ki ağacınız tam gelişmiş olduğunda en yüksekteki dallar en fazla 4 metre yüksekte olsun ama her yöne bol bol dallanıp budaklanmış hale gelsin. Böylece meyvelere erişip toplamanız kolay olacaktır. Daha da önemlisi doğru şekillendirme sayesinde ağacınızın meyve verimi normalde olması gerektiğinden üç dört misli fazla olur. Çünkü her yöne eşit dağılımlı olarak pekçok dallanmayı budaklanmayı sağlamışsınızdır. Eşit dağılım sayesinde dallardaki yapraklar güneş almada sıkıntı da çekmezler. Sonuçta meyveler bolca ve irice gelişilir.

Gübreleme

İncir ağaçları genelde hiç gübre istemezler ama her 3 yılda bir defa koyun veya keçi gübresi verirseniz çok iyi olur. Gübreyi ağacın uzağından çember gibi bir hat takip ederek toprağı çapaladıktan sonra toprağa karıştırın. Zamanını sonbahar sonuna doğru ya da kış sonundan bir ay kadar önce gibi ayarlayın. Gübre vereceğiniz çember alan ağacın gövdesi kalınlaştıkça daha da uzaktan olmalıdır. Örneğin gövde çapı 15cm olan bir ağacın 150cm (1,5m) uzağı uygundur.

İncir fidanı üretimi

Bundan 7 yıl önce Ficus türlerini çoğaltma konusunda bir sayfa hazırlamıştım. Orada bahsedilen kalın dallı Ficus türlerini çoğaltma tekniklerinin hepsi incir ağaçları için de geçerlidir. Burada sadece klasik, basit iki yolunu yazıyorum:

1- Olgun dal çeliği yöntemi incir ağaçlarında çatal dal ile uygulayın. Kış başında olgun ve sağlıklı çatal bir incir dalını kesip alın. Çatal yani iki dal bir arada. Resimdeki gibi keserek tek dal haline getirin. Dip kısmı T gibi olacak.

Hazırladığınız çeliği uzun dal dimdik duracak şekilde kumlu, ponzalı toprağa dikin. Direkt kalıcı yerine dikebilirsiniz. Eğer bir saksıya dikecekseniz kış boyunca yine dışarıda tutun ve susuz bırakmamaya gayret edin. İlkbaharda köklenerek ve filizlenerek büyür. Yaz geldiğinde o dal meyve verebilir (önceki yıl üzerinde gelişmiş olduğu ana ağacın özelliğinden dolayı). Ama sonraki birkaç yıl meyve vermeyecektir. Önce yeterince gelişip güçlenmesi lazım.

2- Fidan toplama: İncir ağaçlarının gelişebileceği iklim özelliklerine sahip yerlerde çevrede mini incir fidanlarına rastlarsınız. Bunları söküp alarak istediğiniz yere dikin ve büyütün. Köklendikleri yerden sökülen incir fidanları pek rahatsız olmaz: Yeni yerinde belki biraz bocalama yaşasalar bile kısa sürede hayata tutunurlar. Bu fidanların büyüdüklerinde nasıl meyve vereceklerini bilemezsiniz. Tamamıyla sürpriz olacak. Eğer isterseniz hiç beklemeyin: Meyvesini beğendiğiniz bir incir ağacından parça alarak fidanınızı aşılayın.

Aşılama

Meyvesi makbul bir incir ağacından alınan parçalar diğer herhangi incir ağaçlarına aşılanabilir. Erkek bir incir ağacını aşılamayla normal meyve veren bir ağaç haline getirmek mümkün. Bir incir ağacının farklı dallarına farklı incir ağaçlarından aşılama yaparak aynı ağaç üzerinden farklı incir meyveleri elde etmek halk arasında yaygın bir uygulamadır. İncir ağaçlarına haziran ayı boyunca, en geç temmuz ayının ilk haftasında göz aşısı yapılabilir. Aşılanan yerden uzayan dal(lar) güçlü ve hızlı gelişsin, sağlamca yapılansın diye o yıl yaz boyunca sık sık sulamalısınız.