Tarihin bilinen ilk kâğıtlarını Eski Mısır’da papirüs bitkisinin yapraklarını ezerek işleyip yaparlarmış. Japon şemsiyesi de papirüsün bir türüdür. Birbirlerine benzerler. Papirüsün anavatanı Nil nehri civarı, Japon şemsiyesinin anavatanı ise Madagaskar’dır.
Cyperaceae (Papirüsgiller) familyasının Cyperus cinsi türleri bütün dünyaya yayılmıştır. En çok tropikal ve subtropikal bölgelerde görülürler. Çoğunluğu çimenlere ayırt edilemeyecek kadar benzer. Başlıca farkları Cyperus cinsinin türlerinde yaprakların çok sağlam olmasıdır. Japon şemsiyesi Cyperus Alternifolius türüdür. Bunun yaprakları uzun bir sap üzerinde pekçok ince uzun yaprakçıklar bütünüdür. Sap ucunda yaprakçıklar şemsiye gibi bir arada gelişir.
Japon şemsiyesinin kış soğuklarına dayanıklılığı -12C dereceye kadardır. Kışın don olaylarında yaprakları bozulsa bile ilkbaharda yeniden yeşerir. Her yıl daha da gürleşerek, bollaşarak büyür. Çiçeklenmesi sürekli açık havada olmasına bağlıdır. Kış sonunda açtığı çiçekler çiçeğe benzemez. Minicik yeşil buğday başakları gibidir.
Evde / bahçede Japon şemsiyesi yetiştirme
Japon şemsiyesinin bakımı çok kolay ve basittir. Sulamaktan başka bir şey yapmanız gerekmez desem pek abartmış olmam. Evde, bahçede, balkonda ve akvaryumlarda yetişebilir. Pek fazla özen istemez. Direkt güneşi ve sıcağı seviyor. Gölgede biraz cılız, güneşte ise oldukça gürbüz yetişir. Şiddetli sıcaklara, saatlerce yakıcı güneş altında kalmaya tam uyumlu olduğu halde çok serin aylarda bile gelişime devam eder.
Sulama sıklığı
Suyu çok sever derler ama yanlıştır. Daha doğrusu suyu sever demekle sürekli sulamak gerektiğini anlatmak istemeleri yanlıştır. Sıradan bir bitki gibi normal sulama ile gayet gür gelişir. Bütün mesele çamur gibi topraklardan zarar görmemesi ve su birikintilerinde bile gelişimine devam edebilmesidir. Susuzluğa da çok iyi dayanır. İstediğiniz sıklıkta sulayabilirsiniz. Aşırı sulamadan zarar görmez.
Toprak
Bahçe, balko vb dış mekanlarda yetiştirecekseniz hafif killi bahçe toprağı tavsiye ederim. Bulamazsanız torf toprak da olur fakat bunlar güçsüzdür. Düzenli aralıklarla besin vermek ister. Japon şemsiyesi gerçek toprakta çok güçlü ve iri gelişir. Biraz killi olsa çok daha iyi.
Salonlarda ise şöyle karışım tavsiye ederim: 1 ölçü torf toprak + 1 ölçü temiz ve kilsiz (veya az killi) arazi toprağı + 1 ölçü iri taneli dere kumu.
Özel bitki besinlerinden genel kullanım çeşidini her dört beş sulamada bir suyuna karıştırın.
Bozulan yaprakları kesmede dikkat gereken hususlar
Tepe şemsiye kısmında bozulan uçları makasla kesin. Yaprak yarıdan fazla sararınca sapı tepeden kesebilirsiniz. Uzun sapı dipten kesmeyin. Yoksa bitki kuvvetsiz kalır. Sap yeşil kaldıkça kökleri güçlenmeye devam eder. Sararınca dipten kesin. Fakat eğer bitkiniz zaten yeterince güçlü ise ve fazla sayıda yaprakları varsa buna gerek yok. Bozulanları en dipten kesin gitsin.
Tepe güneşinden korumak gerekmez. Çünkü şiddetli güneşe iyi uyumludur. Sadece gölgede gelişenler yazın aniden güneşli yere alınınca yapraklar bozulur. Ama bir müddet sonra yakıcı güneşe uyumlu yeni yapraklar çıkarır.
Akvaryumda
Japon şemsiyesi su altında da gelişim gösterebilen bir bitkidir. Akvaryum bitkisi olarak kullanıma uygundur. Akvaryumlarda hava motoru olduğu için suyu oksijensiz kalmıyor ve böylece bitkiler çürümüyor.
Japon şemsiyesi üretimi
Yaprak çeliği yöntemiyle bitki çoğaltmada en süratli, en güçlü gelişim ve yüzde yüz kesin sonuç sadece Japon şemsiyesinde görülür. Her bir yapraktan en az bir yeni bitki oluşturur. Kesip aldığınız bir yaprak en geç 10. günde aşağı yöne kök salmış ve yukarı doğru filiz uzatmış olur.
Kökten ayırmayla çoğaltmayı her 4 – 5 yılda bir, ilkbahar ve yaz aylarında yapın. Ama hızlı ve çok sayıda üretim yaprak çeliğiyle mümkündür ve çok da kolaydır.
Çoğaltmak için yaprak seçimi ve yaprakları hazırlama
En büyük, en kart yapraklar biraz sararmış olsa bile en bereketli sonuç bunlardan alınır. Çünkü kalın ve kart yapraklar daha fazla sayıda filiz verir. Ve her bir yeni filiz bağımsız bir japon şemsiye olarak gelişecektir. Fakat öte yandan çok küçük ve çok çelimsiz yapraklar bile işe yarar. İstisnasız her yaprak işe yarıyor ama tek yapraktan çok sayıda fide oluşumu büyük ve kart yapraklara bağlıdır.
Yaprağı sapıyla alacaksınız. Sap uzunluğu 20cm civarında olmalı. Kesip aldığınız saplı yaprağın şemsiye kısmındaki ince uzun parçaları makasla kesip kısaltın. 5-6cm kalmaları uygundur.
Yaprakları köklendirme
Şemsiye kısmı baş aşağı gelecek şekilde suda bekletin. Ya da direkt toprağa, yine ters şekilde dikin. Her iki durumda da sap dimdik dışarıda kalacak. Suda bekletirseniz dört beş günde bir suyu değiştirin. Direkt toprağa dikerseniz şemsiye kısmı en fazla 2 – 3cm derinliğe gömün ve her gün sulayın.
Hava serin değilse en geç 10 gün içinde filizlerin yükseldiğini görürsünüz (toprağa dikililer biraz gecikir). Suda bekletiyorsanız köklerin 5cm’yi aşmalarını bekleyip sonra toprağa dikin. Yaprak çeliklerini dikeceğiniz toprak alelade bir toprak olabilir. Japon şemsiyesi diğer bitkileri gibi hassas değildir.
Saksı başına yaprak sayısı
Tek saksıda tek yaprak genelde 1, en fazla 3 veya 4 yeni fide oluşturur. Bu da göz doyurucu bir görünüm sunmaz. Bir saksıya ortalama 6cm aralıklarla saksının genişliğine göre sığacak kadar sayıda yaprak dikmelisiniz.
Japon şemsiyesi fidelerinde her bir yaprak bir öncekinden daha büyük olur. Şartlar uygunsa hızlı gelişir. En geç bir yılda boyu 1 metreyi aşar. Ticari amaçla üretim yapmışsanız satışa çıkarmak için belirli bir büyüklüğe gelmelerini beklemenize gerek yok. Her boyda albenisi yüksektir. Yeterince göz dolduracak sayıda yaprak geliştirmiş olmaları yeter.
Japon şemsiyesi zararlıları
Hiçbir zararlısına rastlamadım. Bilakis kendisi (eğer bahçeye dikerseniz) baş belası olur. Her yıl yavaş yavaş kapladığı alanı genişletir. Bir yere yerleştikten sonra, bir de toprak fazla kill ise, oradan yok etmeniz imkansız gibi zordur. Kış sonunda çiçek açıp tohum oluşturur. Sık sık sulanan bahçelerde tohumları her yerde çimlenir ve bahçenizin her yerinde yeni Japon şemsiyesi fideleri gelişmeye başlar.
Saksıda 50cm 2-3 dal var. Çoğalması büyümesi uzun sürer mı? Sabır ister mi?
***
Duruma göre değişir. Japon şemiyesinin hızlı ve güçlü gelişim göstermesi için en önemli püf noktası sürekli hava hareketleridir. Güneşten korumayın. Güneşi sıcağı seviyor ama bu sadece köklerinin güçlenmesi içindir. Yani hem sıcakta hem serinde gelişim gösteren bir bitkidir. İkinci püf noktası köklerinin serinde kalması ve toprağının besleyici olmasıdır. Doğal arazi toprağı (biraz killi olacak) ile torf denen hazır poşet toprak karışımında, büyük-derin saksıda çok güçlü gelişir. Boyu 2m’ye varır.
iki hafta önce diktim. Yaprak uçları sararıp kurumaya başladı. Mevsimden mi? Budamalı mıyım? Bahçede duruyor. Saksı içine koyduğum çakıl taşlarından etkilenmiş olabilir mi?
***
Sıcak eve alışık ise ve yeni dikip kış ortasında bahçeye koymuşsanız sebep budur. Budamak filan gerekmez. Havalar ısındıkça o da yavaş yavaş canlanacaktır. Hatta güneş alan yerde ise şimdi bile canlanmaya başlar. Güneşi çok seviyor. Dondurucu soğuk olmadıkça yavaş da olsa soğukta gelişime devam eder. Çakıl taşlarınız eğer kireç taşından veya dolomit taşından ise sürekli toprağa kireç salacak ve alkalinliliği yükseltecektir (bu yüzden de bitki topraktan ihtiyacı olan demiri alamaz). Buna dikkat edin.
Evden bir ay uzak kaldım. Şemsiye kurumuş. Baharda baharda canlanır mı tümden ölmüş müdür?
***
Eğer tamamıyla ölmemişse baharı beklemeden yeni uzantılar çıkarmaya başlar.
Havalar soğuyunca tüm yapraklar sararmaya başladı. Budama yapmam gerekir mi? Bahara kadar kendi haline mi bırakayım?
***
Japon şemsiyesi burada (Didim’de) kış soğuklarında da yemyeşildir ve soğuğa rağmen gelişime devam ediyor. Sizinkinde bir problem var. Ya toprağı çok kötü ya da yeri son derece havasız. Toprağında sorun yok ise yerini değiştirin. Mümkün olan en havadar ve en fazla güneş alan bir pencere önünde tutun.
Japon şemsiyemi komşudan aldım. Suyun içinde bir kenara atmıştı. Toprağa gömdüm. Çok da güzel büyüyor fakat dalları çok ince ve toprağında sinek var. Sinek ilacı kullanıyorum ama etkilemiyor. Dallarının kuvvetlenmesi ve sinekler için ne yapabilirim?
***
Yıllardır ben de yetiştiriyorum. Ne yaparsanız yapın havasız ve güneşsiz yerlerde cılız kalıyor. Usanıp balkona atmıştım. Orada hem hava akımları hem kızgın güneş ışınları sayesinde birkaç ayda devleşmişti. Sinek meselesi için şuraya bakın: Saksılarda toprak haşereleri (solucanlar, böcekler, mini sinekler)
Üç daldan Japon semsiyesini başarıyla koklendirdim. Kökleri de saksıya alınacak kadar uzadı. Ama nasıl bir saksı kullanacağımı bilmiyorum. Küçük mü yoksa geniş mi kullanmalıyım. Saksımı ileride yeni dip sürgünleriyle doldursun istiyorum.Bir yandan da en azından ilerisi için saksıda dolgun dursun göze hitap etsin istiyorum.
***
Uzun yıllar boyu aynı saksıda aynı toprakta durmasını istiyorsunuz gibi anladım. Öyle olmaz. Önce rahat sığacakları küçük bir saksıya dikin. Her yıl gerektiği kadar biraz daha geniş saksıya yeni toprak ilavesiyle aktarın. Bu şekilde çok sağlıklı ve hızlı gelişirler.
Bahçeye ektiğim japon şemsiyelerim oldukca arsız. Yılda 3-4 defa en dipten yaprakları kesiyorum ve bazı rizomları kökten söküp atıyorum. Bugün seradan gerçek papirüs edindim. Gorüntuleri benziyor. Bu bitkiye de aynı şekilde baksam yeterli olur mu?
***
Evet yeterli olur. Bahçemde Japon şemsiyesi aynen anlattığınız gibi hızına yetişemiyorum. Üç ayrı yerde olunca yaprak azaltmak filan daha da zor. Bir de dökülen tohumlarından orda burda çıkanları ayıklamak var. Aynı familyadan ama çimen görünümlü iki ayrı tür (çimen tarzı yetişiyorlar) buraların doğal bitki örtüsünden onlar bahçede kendiliğinden çıkıyor. Biri fena arsız. Papirüsün de Akdeniz ikliminden arsızlıkta bunlardan geri kalacağını hiç sanmam.
Evimde japon şemsiyem yaklaşık 100-150 cm civarındalar. Annemin bahçesindeydi ve kökten ayırarak evime getirmiştim. 8 ayda en az 10 tane dalı yarıdan kırıldı büküldü. Kendi kendine kırılıyor. Bahçe toprağı ve torf karışımı kullanıyorum. Uzaması, yaprak genişliği her şeyi güzel. Tek sorunum kırılmaları. Ne yapmam lazım acaba?
***
Güneş ve hava akımları etkisiyle çok dirençli olur. Ben de 11 yıldır yetiştiriyorum. Son 6 yıldır Didim’de bahçeye ekili. Birkaç yerde. En güçlüleri en fazla güneş alan yerde olanlar. Yaprak sapları neredeyse 1cm çapında kalın. Boyları 1,5 metre civarında ve sapasağlam. Yine de rüzgar etkisiyle kırılmalar oluyor ama çok az.
Evde yetiştirdiğim japon şemsiyelerim neredeyse 160-170cm oldular. Boyları uzadıkça eğilip bükülüyorlar. Boylarını kısaltmamın bir yolu var mı acaba?
***
Daha fazla güneşli yerde tutun. Yaprakların çoğunu dipten kesin. Yerini ve toprağını severse şiddetli yakıcı güneş saatlerce direkt gelse bile kısalmasını sağlamaz. Ama daha dirençli ve daha dik duruşlu olacaktır.
Japon şemsiyem uzadıkça büküldü dik durması için ne yapabilirim?
***
Dik duramayanları dipten kesin. Ne kadar uzun süre direkt güneş alırsa o denli sağlam ve hatta dev yapılı gelişir. Didim’de bahçemde saatlerde direkt güneş alanlar gölgedekilere göre gayet farklı. Buranın şiddetli yaz sıcaklarında 40C derece sıcakta, kızgın güneş altında yemyeşil, sapları kapkalın ve şemsiyeleri daha büyük. Hatta tam öğle saatlerinin güneşini bile direkt alıyorlar. Japon şemsiyesinin gayet gösterişli büyümesinde işin iki temel püf noktası şunlar: Birincisi, toprak olarak killi arazi toprağı + torf karışımı yapın. Bu sayede bitki besini bile gerekmez. Aslında sizin oranın doğal toprağı tek başına iyidir yani başka bir karışım yapmanız gerekmez. İkincisi: direkt güneşte ısınıp adeta pişmesi. Güneşte zarar görecek diye hiç korkmayın. Üstelik sürekli sulamak gerekmez. Normal bir bitki gibi sulama yapın.
Japon şemsiyesi kedilere zararlı mıdır?
***
Evet ısırmaya yemeye çalışırlarsa zehirlenme ihtimalleri var.
Salonda balkon kapısı önünde duran Japon şemsiyesi çiçeğimi havalar ısındığı için daha iyi güneş ve hava alsın diye cam balkona çıkardım. Bu doğru mudur? Kışın da cam balkonda bırakabilir miyim?
***
Uzun süre direkt güneş ve sürekli hava akımı, esinti sayesinde salonda olduğundan kat kat daha gösterişli, daha sağlam, daha büyük ve yemyeşil oluyor. Tavsiye ederim. Sizin orada kışın da cam balkonda durabilir. Belki kışın yapraklar hafifçe bozulabilir ama önemli değil. İlkbaharda kötüleşmişlerin hepsini dipten kesersiniz.
Bir japon şemsiyesi çeliği aldım. Anlamadığım şey yapraklı kısmı suya mı koycaz ve böylelikle sapın ucundan kökler mi salacak? İlk defa deniyom inşallah güzel sonuçlar alırım. Bide abi geçen biraz terbiyesiz davranmış olabilirim özür dilerim. 10 yıldır bitki severim ve bolca araştırmalar yapardım önceden. Şuan sınav vb durumlardan dolayı biraz uzak kaldım. Siz hiç bir şeyi bilmiyormuşşum gibi yazınca biraz üzülüp yazdım özür dilerim tekrardan.
***
Suya ters koyacaksın. Püsküllü gibi olan şemsiye kısmı su içinde kalacak. Boş uzun sap su dışında kalacak. Su altında kalan şemsiye kısmının tam merkez bölgesinden bir veya birkaç filizlenme olur. Biraz da köklenme olunca toprağa dikeceksin.
Bu çiçeği emanet ettiğim kişi sulamayı unutmuş. Geldiğimde toprak kupkuruydu ve bitki tamamen yana yatmış, çoğu sapsarı olmuş, diplere doğru birkaç filiz sararmaya yakın çok açık renk yeşil idi. Bu hâlde bulunca dibe yakın bir noktadan kestim ve bolca su verdikten sonra gölge bir yere koydum. Ancak şimdi yazınızı okuyunca gölge konusunda hata yaptığımı düşündüm. Zira 15 gün oldu hâlâ yeni bir filiz yok. Yaptıysam hatalarımı ve varsa telafi yollarını öğretir misiniz?
***
Unutulacak bir şey değil. Emanet ettiğiniz kişi ile dostluğunuzu gözden geçirin derim. :) Gölgede tutmanızın hiçbir zararı yok. 15 günde hiçbir filizlenme olmaması gayet normal. Çünkü emanetçi(!) kişide beklerken uzun süre kupkuru toprakta tüm kökleri kuruyup gitmiş. Dipte yeşil saplar varsa yakında yeni sürgünler çıkarır. Bu arada güneş tavsiye etmemin sebebi güneşte çok daha gösterişli gelişmesidir. Yoksa gölgede de gelişimi aksamadan devam eder ama güneşteki kadar güçlü ve gösterişli olmaz.
Bahçede yetiştiriyorum. Kışa girerken budamalı mıyım? Üzerini örtmeli miyim?
***
Hafif don olaylarından hiç etkilenmez. Sizin orada aralık ayının ortalarına kadar bir şey yapmaya gerek yok. Ama sonra toprak yüzeyini 10cm yüksekliğinde saman + toprak + kuru yapraklar + gübre karışımı ile örtmenizi tavsiye ederim. Budamanıza gerek yok. İlkbahar başında kuru veya yeşil tümünü dipten kesin. Bu arada yeni çıkmakta olan sürgünleri kesmemeye dikkat edin.
Japon şemsiyem epey büyüdü. Kışın yatak odama koysam zararı olur mu? Odam çok güzel güneş alıyor.
***
Solunum yolları alerjilerine hassas bir bünyeniz varsa tavsiye etmem. Bundan başka hiçbir zararı olmaz.
Merhaba Bende yaklaşık iki üç ay önce küçük bir bardakta bulunan japon şemsiyesi almıştım. Basit bir torf toprak ile bahçe toprağını karıştırarak saksıya diktim. Şu anda apartmanın en üst katındaki cam bölgeden kimi zaman kızgın güneş ile aydınlanıyor. Hava akımları da fena sayılmaz. O kadar esinti vs yok ama. Merak ettiğim boylarının 1.5 metreye kadar varabildiğini öğrendim ama bendekilerde pek öyle bir durum yok. İlk geldiklerine göre baya çoğaldı, gelişti ama boyları yaklaşık 40-50cm’de kaldılar dahada uzar mı acaba? Sabredip büyümelerini mi beklemeliyim?
***
Sadece üç ayda bu kadar büyümeleri olağanüstü büyük başarı. Demek ki hem yerini çok sevmiş hem de toprağını. Aynı şartlarda gelecek yıl 2 metre bile uzayabilirler. Öncelikle kök sisteminin güçlenmesi lazım.
Kışın gölüm buz tutuyor bitkime bir zarar verir mi?
***
Köklerinin kaç derece donacağına göre değişir. Belli olmaz. Normalde, toprakta, 12C dereceyi aşmayan soğuklara yaprakları hasar görerek dayanır. İlkbaharda toprak altından hızlıca yeni sürgünler verir.