Ana vatanının Çin’in güneyi ve Vietnam olduğu düşünülüyor. Yani doğada rastlayan olmamış. Sadece Rhapis cinsi palmiye türlerinin doğada dağılım alanlarını göz önünde bulundurarak bu kanıya varmışlar. Avrupalılar Japonya’da Tokugawa Şogunluğu saraylarında görmüş, almışlar. Bu sayede bir süs bitkisi olarak dünyaya yayılmış. (Wikipedia bilgisi)
Özellikleri
Rhapis excelsa küçük cüssesine rağmen iri yapraklıdır. Bir yelpazeyi oluşturan yaprakçıkların genişliği genelde 2,5cm ve uzunluğu en fazla 30cm olur. Dipten sürgünler vererek gövde sayısını arttırır. Yani bu şekilde kendiliğinden çoğalıyor.
Dişisi, erkeği ayrıdır. Erkek R. excelsa palmiyelerinin polenlerini alan dişileri tohum verir. Fakat üretimini tohumlarından ziyade dip sürgünlerini ayırarak yaparlar.
Dimdik yukarı uzayan incecik gövdesi normal palmiyeler gibi kılımsı sert liflerle kaplıdır. Onlar dökülünce bu sefer gövdeler tıpkı bambu dallarına benzer. Çok daha dekoratif görünürler. Ama gövde liflerini soymak için zorlamayın. En azından tamamıyla kurumuş olmaları lazım.
Hava temizleyici etkisi hakkındaki sözler abartılıdır. Hiç kaale almayın. Satışları arttırmak için uydurdukları abartılı bir hiledir. Sadece eğer bir odada çok fazla sayıda kocaman hava temizleyici bitkiler olursa işe yarar.
Hiçbir toksik etkisi yoktur. Ev hayvanları ve çocuklar için güvenlidir.
İklim uyumu
Hanımefendi palmiye yaz başından beri dışarıda durmaya alışmış olması şartıyla kışın en fazla -7C derece soğuğa dayanır. 35C/40C derece gibi yaz sıcaklarından da zarar görmez. Ege ve Akdeniz bölgelerinin düşük rakım kıyı kesimlerinde alelade palmiyeler gibi bahçeye dikebilirsiniz. Yalnız bu türe tepe güneşini ya da uzun süre öğleden sonrası güneşini direkt almayacağı şekilde, ağaç gölgeleri ya da kuzey cephe duvar dipleri uygundur. Kışın buralarda ısı sıfırın altına düştüğünde, eğer Rhapis palmiyeniz kuzeyli yönlerden rüzgarlara açık bir yerde ekiliyse, bitkinin kuzey ve kuzey-doğu yönüne bir hasır dayamanız yeterlidir. Sarıp sarmalamaya gerek yok. Kuzeyli rüzgarları direkt almaması yeter.
Salon ve ofis bakımı
Rhapis excelsa iç mekanlarda, saksılarda yetiştirmeye tam uyumludur. Direkt güneşe hiç ihtiyacı yok ama bu loş ışıklı yerlerde tutabileceğiniz anlamına gelmez. Oda içindeki en güçlü ışıklı yerde, tam pencere kenarında tutmanız lazım. Hem hava akımlarına da ihtiyacı var. Sabah veya akşam güneşini direkt almasında sakınca yok. Işıksız ve havasız köşelerde hiçbir gelişim göstermezler.
Yapraklarla ilgilenin
Her zaman tertemiz olmaları lazım. Ara sıra banyoda duş altında adam akıllı yıkayın. Zira temizliğe önem vermezseniz iç mekanlarda bu ve benzeri türleri hem örümcek bitler hem de unlu bitler perişan eder. Duş hortumuyla, yaprakların üstünü, altını, yaprak saplarını ve gövdelerini tazyikli su ile iyice yıkayın. Ama havasız ortamlarda ıslak bekletmeyin. Eğer bitlenme (unlu bit) başlamışsa mutlaka tam etkili bir kimyasal ilaç ile ilaçlayacaksınız.
Hava nemlendirmek için bir şey yapmanız gerekmez. Yapraklarına su fısfıslarsanız zararı olur. Özellikle ortamda hava akımları yokken yaprakları ıslatmak ancak zarar verir.
Rhapis excelsa yapraklarının uçlarında kurumalar olması doğal özelliğidir. Kuruyan uçları makasla kesin. Kuruma devam ettikçe kuru yerleri kesmeye devam edin.
Yaprak budama
Bozulan yaprakları kesmede acele etmeyin. Her bir gövde üzerinde en az 3 tam gelişmiş yelpaze olmalıdır. Daha fazlasını, eğer bozulmaları ilerlemişse sapının dibinden kesin. Budamada fazlaya kaçmak küsmesine sebep olur. Yani bir süre duraklar ve sonra olması gerekenden çok daha küçük yaprak verir.
Toprak
Rhapis excelsa için toprak karışımında asla perlit ve vermikülit kullanmayın. Zamanla yapıları bozulur ve onlardan toprağa geçen maddeler yaprakları hastalıklandırır.
Toprak olarak en iyisi humuslu çürüntülü doğal toprak‘tır. Eğer bundan bulamazsanız torf toprak kullanın. Hangisi olursa olsun ponza taşı karıştırmanız şart (iç mekanlarda olunca gerekiyor).. Yani 3 ölçü toprak + 1 ölçü ponza taşı karışımı yapın.
Veya şu daha iyidir: 2 ölçü arazi toprağı + 1 ölçü iri taneli temiz dere kumu + 1 ölçü torf toprak. Zira Hanımefendi palmiyenin güçlü olması birçok toprak elementlerine ve minerallerine bağlıdır. Bunları sırf torf toprak ve bitki besinleri tamamıyla içermezler.
Hanımefendi palmiye aynı saksıda, aynı toprakta 3-4 yıl idare eder. Dip sürgünleriyle daha kısa sürede saksıyı doldurmadıkça saksı değiştirmede acele etmeyin.
Sulama
Klorlu suyun zararı olur. Suyu açık kapta en az 24 saat bekletirseniz klor filan kalmaz. Sulamaları toprak üst yüzeyi birkaç santim derine kadar tamamen kuruyunca, saksı alt deliklerden bolca su dışarı çıkacak kadar bol miktar su ile yapın. Alttan çıkan suyu toprak geri emmesin diye tedbir alın.
Bitki besini
Rhapis excelsa palmiyesinin gelişimi çok yavaş ama süreklidir. Bu yüzden bitki besini vermeye düşük dozajda olarak tüm yıl kesintisiz devam edin. Salon bitkilerine özel genel kullanım sıvı bitki besinini tavsiye dozajın yarısını uygulayarak ayda bir defa verin.
Sağlıklı gelişimde problem mi var?
Yukarıda anlattığım her şeyi dört dörtlük tam yerinde uyguladığınız halde 3 ay sonra durumda iyileşme yoksa veya kötüye gidiş varsa sebep bitki besininin işe yaramamasıdır. Genelde sırf torf kullanmak yüzünde olur. Bu durumda ⇒ Bitkilere maden suyu faydası sayfasını okuyarak gerekenleri yapmanızı tavsiye ederim. Yalnız, bitki besinini burada dediğim gibi o usulde de yarı dozaj ayarlayın.
Üretimi
Rhapis excelsa dip rizom sürgünlerinden gelişen kardeşlerinin ayrılmasıyla çoğaltılır. Ayırmak için sürgünlerin en az 1 yıllık olmaları lazım. Toprak biraz kuruyunca saksıdan çıkarın. Yanlardan ve alttan, kökleri hiç rahatsız etmeden toprağı biraz dökmeye çalışın. Olmazsa önemli değil. Sonra bir kova su içine defalarca batırıp çıkararak köklerin topraktan tamamıyla arınmasını sağlayın.
Sürgün dalları her parçasında köklerinin olması şartıyla ayırın. Tek tek değil ikili üçlü gruplar halinde ayırırsanız daha iyi olur. Çok keskin bir budama makası kullanarak keseceksiniz.
Eğer tek tek ayırmışsanız bile aynı saksıya üç Rhapis bir arada dikmeniz daha iyi olur. Çünkü daha zengin görünümlü gelişeceklerdir.
Yeni saksılara dikerken özel köklendirme toprağı kullanmanıza gerek yok. Yukarıda tarif ettiğim gibi toprak karışımına doğrudan dikebilirsiniz. Sonrasında sulayın.
Diğer bir küçük palmiye
Chamaedorea elegans, salon palmiyesi de ince gövdelidir. Boyu iç mekanlarda genelde 1,5 metreyi bulmaz. Rhapis excelsa ondan daha gürbüz gelişir.