Heliconia rostrata

Heliconiaceae (Helikonyagiller) familyasından 200’e yakın tür arasından birkaç tür ve birkaç hibrit ile bunların çeşitleri, kültivarları süs bitkisi olarak değer taşır. Burada konu Heliconia rostrata türüdür. Tropikal ve subtropikal iklime sahip memleketlerde yetiştirilmesi yaygın helikonyalardandır. Ana vatanı Güney Amerika Kıtasının kuzeyidir.

Heliconia rostrata türünün özellikleri

Bitkiler aleminin Zingiberales (zencefil tarzı çiçeklenenler) sınıfından olan Heliconia rostrata aynı sınıfa dahil muz ve starliçe gibi gelişim gösterir.

Yapraklar

Heliconia rostrata yaprakları bulunduğu yerin şartlarına göre değişiklik gösterir. Bazen oldukça dar ve kısa (ama yaprak sapları yine de uzundur) bazen ofis starliçesi yapraklarının benzeri.. Yapraklarının şekli ve görünümü toprağın yapısına göre, sulama sıklığına göre ve aldığı direkt güneşe göre hep değişir. Rüzgarda yapraklarda dilim dilim parçalanmalar olması ise pekçok zingiberal türlerinde yaygın doğal bir özelliktir.

Yapraklar dip kısımda iç içedir. Bu şekilde kısacık bir yalancı gövde oluşur. Sert-güçlü rüzgarlarda dipten kolayca kırılır. Bundan dolayı helikonya dikerken yanına 1m kadar uzunlukta çok sağlam bir kazık yerleştirmelisiniz. Yaprak demetlerini toprak hizasının 30-40cm yukarısından genişçe şerit biçiminde ip vs şeylerle kazığa bağlayıp sabitleyin.

Hem yaprakların uzun olması, hem yaprak saplarının uzun olmasıyla Heliconia rostrata’nın boyu kök sisteminin gücüne ve bakım şartlarına göre 1m ile 5m arasında değişir.

Bodur çeşitlerinde yapraklar uzunca yaprak saplarının ucunda, 30cm kadar uzunlukta, en fazla 10cm genişliğinde olur. Tüm boy 50cm ile 120cm arasında değişir.

Kök sistemi

Diğer zingiberal türleri gibi Heliconia rostrata da yumru köklere sahiptir (dayanıklı, besin ve enerji deposu rizomlar). Olumsuz şartlarda toprak dışı kısımlar tümüyle kururken rizomlar toprak altında uykuya çekilir ve elverişli şartlar oluştuğunda hızlıca yapraklanırlar.

Rizomlardan çevreye uzayan kökler ise oldukça kalın yapıda olup hızlı gelişirler. Saksıda yetiştirmede sıkıntı olur.

Çiçek açması

Helikonyaların çiçek sapı çıkarmaları genelde yaz başında görülür. Ya da kışın güneşli ve yeterince sıcak yerde korunabilmişse mayıs ortası gibi başlar. Bazen de yaz sonuna kadar gecikir. Çiçek sapının ilk görünmesinden itibaren saptaki tomurcukların yeterince olgunlaşıp açması bir aydan fazla bir zaman alır. Çiçekler bir sap üzerinde sağlı sollu sıkça dizili halde, gösterişli renkli çiçek kılıflarının içinde açarlar (kendileri küçük ve gösterişsizdir). Dikkati çeken ve beğenilen kısmı çiçek kılıflarıdır. Heliconia rostrata türünde çiçek sapları eğimli olur. Aşağı sarkar ve çiçek kılıfları ters pozisyonda görünürler.

Çiçekleri vazoluk uygunluktadır. Uzun süre solmadan dayanırlar (dayanıklı güzel kısımları gerçekte çiçekleri değil, çiçek kılıfları).

Heliconia rostrata’nın çiçek açabilmesi (diğer helikonyalarda olduğu gibi ve muz bitkisinde olduğu gibi) iç içe gelişen yaprakların en az 1 yaş olgunluğuna gelmesiyle mümkündür. Yani anlayacağınız her yıl yapraklar sıfırlanırsa çiçek açmaz.

Budama

Bir heliconia yalancı gövdesi çiçek açtığında bunun yanısıra veya daha öncesinde dipten yeni filizlenmelerle bir veya birkaç yeni yalancı gövde(ler) oluşturur. Çiçek açan yalancı gövde zamanla kötüleşip kuruyacaktır. Yeni yetmeler gelişmeye devam eder. Çiçekleri geçtikten sonra kötüleşmeye başlayan anayı en dipten kesin.

Yetiştirme, bakım

Heliconia rostrata esasen bahçeye dikilmesi gereken azgın köklü bitkilerdendir.

Türkiye şartlarında tüm yıl açıkta bahçede yetiştirilmesi Akdeniz bölgesinin deniz seviyesi gibi düşük rakım kısımlarında ve Datça yarımadasının güney kıyılarında uygundur. Bodrum, Çeşme gibi yerlerde ise belki güneye bakan cephelerde olabilir ama iyi bir randıman beklemeyin. Buralarda büyük saksılarda yetiştirmeli ve kışın güneşli camekanlı yerlerde korumaya almalısınız. Soğuktan ölecek değil. Sadece eğer yapraklarda kış aylarında büyük zarar olursa o yıl çiçek açmaz. Kışın korumaya almamak bu yüzden sakıncalı.

Güneş ihtiyacı: Yaz aylarında yarı gün, en iyisi sabah güneşidir. Öğle saatlerinin tepe güneşini direkt alacağı bir yerde ise güneşi biraz filtreleyici bir şeyler yapmanız (kesin şart değil ama) iyi olur. Kış boyunca ne kadar fazla güneş o kadar iyi. Yazın çiçeklenmesine iyi etkisi olur.

Dışarıda tutacağınız zamanlarda güçlü rüzgarlara dikkat edin. Yukarıda özellikleri kısmında anlattığım gibi kuvvetli rüzgarda tam dipten kırılır gider.

Geniş yer ihtiyacı: Pek fark etmez ama güzelliğinin ortaya çıkması için her yönden en az 2m mesafe boş olmalıdır.

Toprak / gübre: Bahçede toprak seçmez (sadece açık renkli, fazla kireçli topraklar kloroz sorununa yol açar). Daha iyi bir gelişim için helikonya dikeceğiniz yerin toprağını torf toprak ve leonardit ile harmanlayın. En az 1 metrekare bir alanı 20cm derinlikte işlemeniz yeterli. Ama toprak fazla kireçli ise daha derinden yapmalısınız. Her yıl kış sonunda güzelce gübreleyin. Sonbaharda ise toprak yüzeyini kestane gübresi ya da yaprak çürüntüleriyle kaplayarak malçlayın.

Sulama: Yaz aylarında çok sık sulayın. Diğer zamanlarda pek önemli değil. Kış boyunca zaten buralar sık sık yağmurlu geçer.

Saksıda Heliconia rostrata yetiştirme

Fazla yaprak geliştirmesi, kocaman yaprakların her yöne gelişim göstermesiyle salonlara sığmaz. Bodur çeşitleri uygundur ama bunlar bile büyük saksı ister. Kapkalın kökleri saksı dibinde yumak oluşturup toprağı ve bitkiyi yukarı doğru iter. Dip tarafı da geniş olan kocaman ve derin saksı gerekir.

Bodur vesaire hangi tip olursa olsun Heliconia rostrata için 40×40 en-boy ebatlarında saksı kullanın.

Toprak: 4 ölçü torf toprak + 2 ölçü arazi toprağı + 1 ölçü dere kumu + 1 ölçü ponza taşı + 1 ölçü yanmış koyun, keçi veya sığır gübresi. Dikkat: Karışımdaki arazi toprağı koyu renkli kara toprak ya da koyu kırmızı toprak olmalıdır.

Sulama: Nisan sonu- eylül sonu arasında bol bol sulayın. Diğer zamanlarda toprak en üst yüzeyinde ciddi bir kuruma gördükçe yine bol bol su dökerek sulayın.

Saksı toprak değiştirme: Küçük Heliconia rostrata fideleri için başlangıçta 20cm çaplı saksı uygun olabilir. Bu durumda her yıl toprağını değiştirip az farkla bir boy büyük saksıya aktarın. Yeterince geliştiğinde 40cm saksıda sabit kalın. Ve her iki yılda bir sökerek hem kök budaması hem toprak değişikliği yapın. Zamanla rizom sistemi çok fazla gelişir. O durumda, birkaç yılda bir rizomu bölmekle iki-üç saksıya ayırmanız ayrıca gereklidir.

Heliconia üretimi

Heliconia rostrata kökten yeni sürgünlerle çoğalma özelliği taşır. Çiçek açan kısımları en dibine kadar kurur ama güçlenmiş kök sistemi yeni sürgünlerle sürekli yaprak vererek güçlenmeye devam eder.

Kökten ayırmayla yeni saksılara bölerek çoğaltmış olursunuz. Bu iş için ilkbahar başı uygundur. Gerçi her zaman yapılabilir. Mecburi bir durum yoksa ya da bu işi yapmaya takıntı derecesinde heveslenmediyseniz kış sonunu bekleyin.

Heliconia rizomlarını bölmek: Topraktan söküp rizomdaki yalancı gövde oluşan yerlerine dikkat edin. Rizom fazla uzunsa ve yalancı gövde oluşmamış ama bölünebilecek uygun büyükte uzantı yerleri varsa filiz gözüne benzeyen yerlerini bulun. Sonra yalancı gövdeler ve filiz noktaları keseceğiniz parçalarda eşit sayıda kalacak şekilde düzgünce kesin. Yaprakları gidermeniz gerekiyor ama saplarının aşağı kısımları kalacak. Yalancı gövde (yani iç içe gelişmiş olan yaprak sapları) 30cm kalacak şekilde, üst yapraklı kısımları kesin. Sonra rizomların anca rahat sığacakları kadar küçük saksılara dikin. En az 2 ay sonra, yeni yapraklar güçlü bir şekilde yükselince esas yerlerine dikmelisiniz.

Tohumdan Heliconia yetiştirme: İnternet ortamlarında tohumlarını satarlar ama kesinlikle tavsiye etmem. Önce cam gibi sert kabuğunu zımparalamak zorundasınız. Bu sırada emriyo kısmına zarar verme riski çok büyük. Sonra 4 gün sıcak suda bekletmek lazım (her 12 saatte bir suyunu yenileyerek). Sonra tam steril bir köklendirme toprağında ya da temiz ve hiç kullanılmamış sphagnum yosununda birkaç ay köklenmesini bekleyeceksiniz. Bu sırada ısının 20C ile 25C derece aralığında olması gerekiyor. Tohumların çimlenmesi 1 yıl sürebilir.

Kısaca tohumlarla hiç uğraşmayın. Heliconia rostrata (ve diğer tüm helikonya türleri) üretimi en kolay ve kesin güvenli yolu kökten ayırma yöntemidir.

Zararlıları

Örümcek bitler Heliconia türlerinin en büyük düşmanıdır. Gözle görülemeyen küçüklükteki parazitler koskoca bitkiyi mahvediyor. Dışarıda açık havada pek sorun olmazlar ama iç mekanlarda mutlaka çoğalıp dururlar. Yapraklar çok kısa ömürlü olur. Sürekli yaprak kaybı yaşarsınız. Bitkinin gelişimi can çekercesine son derece zayıf olur. Zaten çaresine bakmazsanız daha fazla yaşayamaz.

(1) – Fotoğraf: Flicr, Markus Bransa