Ejder meyvesi kaktüsleri

Genel tanım

Meyvelerine ejder meyvesi ya da pitahaya denen kaktüsler Cactaceae (Kaktüsgiller) familyasından, ana vatanları Kuzey Amerika kıtasının en güney ucu ile Güney Amerika kıtasının kuzey kesimleri olan Hylocereus cinsine mensupturlar. 12 kadar türü var. Tümü az çok benzer şekilde meyve verir. Pitaya ise hem bunların meyvelerine hem de bunlarla alakasız diğer kaktüs türlerinin meyvelerine verilen ortak bir addır.

Hylocereus kaktüs türleri pek fazla kalınlaşmayan, hızlı uzayan ve tek başlarına dik duramayan dallar uzatır. Ana gövde 10m kadar uzar.

Ejder meyvesi kaktüslerinin çiçekleri gece saatlerinde açar ve birkaç saat içinde solarlar. Gündüz çiçek açan çeşitleri de var. Çiçekleri oldukça güzel kokulu olup ortalama bir yemek tabağı genişliğindedir.

Başlıca ejder meyvesi tipleri

Meyve amaçlı ticari kaktüs yetiştiriciliğinde Hylocereus türleri ve kültivarları kullanılır. Çünkü bunların meyveleri iri ve tatlıdır. Dış kabuklarının görünümlerinden dolayı Ejder meyvesi (dragon fruit) denir. Tek başına bir meyvenin ağırlı 150gr ile 600gr arasında değişir. Biraz daha ağır, hatta 1kg meyveler oluşması da mümkündür. Bakıma ve yetiştiği yerin şartlara göre meyve iriliği ve verimi değişir. Ejder meyvesi yetiştiriciliğinde en önemli üç kaktüs türü:

• Hylocereus undatus: Beyaz ejder meyvesi. Dış kabuğu pembedir.
• Hylocereus costaricensis veya Hylocereus polyrhizus: Kırmızı ejder meyvesi. Dış kabuğu da kırmızıdır.
• Hylocereus megalanthus: Sarı ejder meyvesi. Fakat içi beyaz, dış kabuğu sarı olur. Self-fertile özelliklidir. Ayrıca Kaktüsgiller familyasında en büyük çiçek açan kaktüs türüdür. Çiçekleri ortalama 35cm geniş olur.

Kırmızı ejder meyvesi kırmızı pancar ile aynı renktedir. Her ikisinde de bu renk betanin maddesinden gelir.

Self-fertile kültivarların avantajı

Yukarıdaki üç meşhur Hylocereus türünden başka, daha iyi verim ve daha kolay yetiştiricilik amacıyla türetilmiş Hylocereus kültivarları vardır. Ejder meyvesi ticari yetiştiriciliğinde self-fertile özellikli kültivarları önemle ciddiye almalı ve niteliklerini, farklılıklarını, avantajlarını iyice öğrenerek ihtiyaca göre o özel kültivarlardan tercih etmelisiniz.

Self-fertile ne demek?

Ejder meyvesi kaktüslerinin meyve vermeleri çiçek açtıklarında polenleşmenin mümkün olmasına bağlıdır. Polenleşme ise çiçekte çok sayıda bulunan erkek organlardaki polen tozlarının çiçekte bir tane bulunan dişi organın ucuna yapışmalarına denir. Fakat ejder meyvesi kaktüs türlerinin çoğunda kendi polenleri işe yaramaz. Bu özellikteki bir ana bitkiden çelikle çoğaltılmış bireylerin polenleri de bir diğerine ulaşsa bile işe yaramaz. Çünkü bunlar kardeşten bile öte, aslında aynı bitkinin ta kendisidir. Ayrı ayrı tohumlardan yetişmiş olan ejder meyvesi kaktüslerinden aynı ortamda bulunması lazım. Böylece birbirlerinin polenleri sayesinde meyve verimi mümkün olur. Bu tip polenleşmede bitkiden bitkiye dolaşan nektar emici böceklerin varlığı ya da insanların çalışmaları mutlaka gereklidir.

Self-fertile ejder meyvesi kaktüslerindeki büyük avantaj

Bazı ejder meyvesi kültivarlarında kendi polenleri işe yarar. Dolayısıyla böceklerin yardımına veya sizin uğraşmanıza gerek kalmaz. İşte bu tip bitkilere self-fertile denir. Kültivar olmayan sabit tür Hylocereus megalanthus (sarı ejder meyvesi) self-fertile özelliğine sahiptir. Bunun haricinde self-fertile olanlar ise ne renk olursa olsun genellikle kültivarlardır. Ticari yetiştiricilikte Türkiye şartlarında self-fertile özellikli kültivarları tercih etmek gerekir. Bunların tohumu değil fideleri satılır.

Self-fertile olmayan ejder kaktüslerinde polenleşme nasıl olur?

Sadece gece saatlerinde çiçek açmaları, gün ağarırken ya da sabahın ilk saatlerinde çiçeklerinin solup gitmesi yüzünden sadece birkaç saatlik polenleşme fırsatları var. Gerçi bazı ejder kaktüsü kültivarları öğleden sonraki saatlerde de çiçek açıyor ve bunların çiçeklerinin solmaları birkaç saatten daha geç, 24 saate yakın bir zaman alır. Ama bu bile kısa bir süredir. Kısıtlı süre içerisinde eğer çevrede bitkiden bitkiye dolaşan nektar emici böceklerden varsa onlar sayesinde polenleşme olur. Gece saatlerinde açan çiçeklerde polenleşme olması için gece saatlerinde dolaşan nektar emici böcek türlerinin çevrede olması gerekiyor.

El ile tek tek polenleştirme

Bir bitkideki polenleri alıp mini bir fırça yardımıyla diğer bir bitkinin çiçeğindeki dişi organın ucuna süreceksiniz. Tek tek uğraşacaksınız. Zahmetli bir iş ama ejder meyvelerinin iyi para ettiğini düşünürsek zahmete değer.

İdeal ısı dereceleri ve güneş isteği

Ejder meyvesi kaktüsleri hafif serin aylarda daha hızlı gelişim gösterir. Meyvelerinin gerektiği gibi gelişimi ise 18C derece ile 25C dereceler aralığı sıcaklık ister. 35C dereceye kadar sorun olmaz. Daha fazla sıcakta güneşi filtrelemek iyi olur.

Kışın don olaylarına dayanıklılıkları genel anlamda kısa sürmesi şartıyla -1C derecedir. Ama kuzeyli rüzgarlardan korunmuş cephelerde -5C dereceye kadar hemen hemen hiç zarar görmezler. Fakat ticari yetiştiricilikte ejder meyvesi kaktüsleri hiçbir şekilde fazla soğuğa maruz kalmamalı, sera içi sıcaklığı 4C dereceden bir derece bile aşağı düşmemelidir. Nitekim genel uyarılarda 8C derece son sınırdır.

Meyve veriminde güneş çok önemlidir. Kış sonundan itibaren ilkbahar ilk yarısında ejder meyvesi kaktüsleri engelsiz tam gün güneş almalılar ki gerektiği gibi çiçek açsınlar. İlkbahar dışında diğer zamanlarda yarı gün güneş de yeterli olur.

Ejder meyvesi kaktüslerine meyve bahçesi serası

Hylocereus – ejder kaktüsleri Türkiye’de normal açık hava şartlarında meyve veren Opuntia kaktüslerinden farklıdırlar. Tropikal kuşak bitkilerinden oldukları için Akdeniz bölgemizin kıyı kesimlerinde bile sera ortamı gerektirirler. Bu daha ziyade ticari üretim amaçlı yetiştiricilikte şarttır. Yoksa bir bahçe bitkisi olarak Güney Ege ve Akdeniz düşük rakım kıyı kesimlerinde özellikle de kuzeyli rüzgarlardan korunmuş cephelerde kışın açıkta bu türler olabilecek hafif don olaylarında neredeyse hiç zarar görmezler.

Taşıyıcı direkler veya sütunlar

Ejder meyvesi kaktüslerinin ana gövdeleri pek fazla kalınlaşmaz ve oldukça esnektir. Bununla beraber meyveler epeyce iri ve ağırdır. Bu yüzden kaktüsler kalıcı yerlerine dikilirken dimdik durabilmesi için direk benzeri beton sütunlara tutturulmaları gerekiyor. Ejder meyvesi üreticileri bu yola baş vurur. Beton direk boyları 2 metre, çapları ise en az 20cm olmalıdır. direkler arasında 2m veya 3m kadar mesafe uzaklık bırakılmalıdır. Beton direkler dört köşe veya silindirik yapıda fark etmez, önemli olan şey sağlamlığıdır.

Betondan sütun direkler sapasağlam dikilip iyice sabitlendikten sonra her direğin dibinde toprak ejder meyvesi kaktüsünün köklerine uygun nitelikte hazırlanıp işlenmelidir. Sonra kaktüsler direk başına 2 ila 4 fide olmak üzere direklerin tam diplerine dikilir. Fide sayısı direğin kalınlığına göre değişir.

Direk tepelerine mini çardak

Direklerin en tepelerine 1 metrekare kadar iskelet çardak yapılırsa tepeden yanlara uzayan dalların ağırlık yüzünden ana gövdeye birleştikleri yerden kırılıp kopma riski bertaraf edilmiş olur. Çok önemlidir. Hem uzun yıllara dayanacak, hem en az 50kg ağırlığı taşıyabilecek sağlamlıkta ve ejder kaktüsü dallarına zarar vermeden destek olacak nitelikte olmaları da önemlidir. Taşıyacağı dalları kesici, yaralayıcı bir etkisi olmamalıdır.

Toprak, sulama, gübre

Humuslu, organik maddelerce zengin ve süzekliği yerinde toprak isteyen ejder meyvesi kaktüsleri bu üç önemli unsur tamsa, toprağının pH ve EC dereceleri farklılıklarından pek fazla etkilenmez. Tuzlu topraklara uyumluluğu orta ile yüksek arasıdır. Toprağı en başta güzelce işleyin ve sonrasında gübrelemelerde çok dikkatli olun yeter. Bilinçsizce gübrelemenin ciddi zararları olabilir.

Fideler dikilmeden önce toprak derinden çapalanarak kompost (bitkisel çürüntüler), leonardit ve ponza taşı ve çok az miktarda tarım kireci (veya yoksa mıcır) karıştırılıp harmanlanmalıdır. Böylece ejder meyvesi kaktüslerinin güzelce gelişip serpileceği bir zemin hazırlanmış olur. Ponza taşı yerine kuvars (silisyum) kumu kullanılabilir. Zararlı parazitler taşıma riski olan dere kumu ve mil kullanılmamalıdır.

Ejder kaktüsleri kalıcı yerlerine dikildikten sonra toprak yüzeyi 2 parmak yüksekliğinde kompost ile kaplanmalıdır. Toprak üst yüzeyinde malç olarak kullanılacak komposta yine çok az miktarda tarım kireci katmalısınız ama toz halinde olmayan, ufak kırpıntılar halinde olan tarım kireci olmalıdır. Yoksa onun yerine mıcır daha iyi olur. Her kış sonunda yaygı kaldırılıp tazesi yayılmalıdır.

Sulama

Çiçeklenme döneminde sulama toprak adamakıllı kurudukça yapılmalı. Zira bu dönemde suya fazla doymaları çiçek dökülmesine sebep olur. Sonra, meyveler büyürken toprakta ciddi nem kaybı görüldükçe ama kupkuru olmadan hemen önce sulama yapılmalı. Meyveler son iriliğini almaya yakın büyümüş oldukları zaman sulama sıklığı daha seyrek tutulmalı, toprak adam akıllı kuruma gösterdikten sonra sulanmalıdır. Ejder meyvelerinin lezzet kalitesi mükemmelliği bu tip sulama rejimine bağlıdır. Meyvelerin gelişimi döneminde sulamalarda dengesizlikler olması meyvelerde yarılmalara neden olabilir. Buna dikkat edin. Daima planlı programlı çalışmalısınız.

Kış boyunca, eğer ısıtıcı kullanımı gerektirmeyen ejder meyvesi kaktüsü yetiştiriciliği yapıyorsanız hemen hemen hiç sulamayın. Toprak adam akıllı kuruduktan sonra bir iki hafta daha geçmesini bekleyin. Hiç sulamamak olmaz zira bu kaktüsler çok serinde bile gelişime devam ediyor. Kışın fazla sıklıkta sulamak bazı hastalıkların türemesine yol açabilir. Kökleri çürütür.

Gübreleme

Hayvan gübreleri tavsiye edilir. Bir nisan ortasında, bir haziran sonunda, bir de eylül ortasında olmak üzere yılda üç defa, bitkilerin tutunduğu her bir beton direk çevresini hafiften çapaladıktan sonra gübreyi serperek verin. Ejder kaktüslerinin kökleri toprak yüzeyine yakın dağılım gösterdiklerinden dolayı çapalamada dikkatli olun.

Gübre miktarına gelince: Çapı 20cm olan direk başına iki yemek kaşığı kadar solucan gübresi veya koyun/keçi gübresi direk çevresine serpip peşinden sulama yapma şeklinde olacak. Ejder meyvesi kaktüslerine Güvercin gübresi de aynı şekilde ama daha az miktarda, mesela bir yemek kaşığı miktarında verilebilir. Direk daha geniş ise ona göre gübre miktarını daha fazla tutun. Ve unutmayın ki katı gübreler hemen değil, bir iki hafta sonra başlayarak etki etmeye başlarlar. Yılda üç değişik zamanda azar azar gübreleme yapmak bu yüzden. Eğer yılda bir defa toplu miktarda gübreleme yaparsanız fazla gübre ani bir şekilde tuzlanmaya yol açacak, bitkileri çürütüp öldürecektir (en azından ciddi hasarlar verir). Veya tecrübeli üreticilerin tavsiyeleri ne ise ona göre gübreleme yapın.

Meyve verimi yaşı ve zamanı

Tohumdan yetişen ejder meyvesi kaktüsleri iyi bakım ve uygun şartlar sayesinde iki yaşından itibaren meyve vermeye başlayabilir. Çelikten yetişenler ise eğer ilk yıl iyi bir gelişim gösterirlerse hemen ertesi yıl meyve vermeye başlarlar. Her iki durumda da meyve verimi ilk yıllarda düşük olur.

Sağlıklı gelişmelerini sağlayan şartlar yerindeyse ve doğru bakımda eksiklik yoksa verim her yıl yavaş yavaş artarak beşinci yıldan itibaren verimlilik olması gerektiği gibi olacaktır. Çünkü ejder meyvesi kaktüsleri kalıcı yerlerine dikildiklerinde kök sistemleri ancak 5 yılda tam güçlerine kavuşmuş olur. Ana gövde – kök sistemlerinin yaşlanıp güçten düşmeleri ise 20 yıl ile 30 yıl arasında gerçekleşir.

Meyvelerin olgunlaşması

Ejder meyvesi kaktüs türleri tropikal kuşak kaktüsleri olduklarından çiçeklenme ve meyve oluşumu için kış üşümesi, vernalizasyon filan gerekmiyor. Üstelik yıl içinde sabit bir çiçeklenme mevsimi olmayıp gelişigüzel bir şekilde zaman zaman çiçeklenirler.

Kış soğukları olan yerlerde seralarda genellikle çiçeklenme mayıs ortası – haziran sonu arasında başlar ve temmuz sonu ile ağustos sonu arasında sona erer. Yani ejder meyvesi kaktüsü bir yaz boyunca birkaç defa çiçek açar ve bu da demektir ki birkaç ayrı zamanda meyve hasadı yapılabilir.

Ejder kaktüsü meyvelerinin çiçekten itibaren gelişip olgunlaşmaları ve renklerini almaları bir ay sürer.

Hasat

Meyveler olgunlaşana kadar yeşildir. Renklerini aldıklarında olgunlaştıkları anlaşılır. Koparılmadan, saplarından kesilerek toplanmalıdır. Ejder meyvelerinin serin depolarda bir ay raf ömrü vardır. Buna göre, toptan alıcı müşteriler için meyveler on gün içinde toplanmalı ve daha fazla geç kalınmadan teslim edilmelidir. Geri kalan 20 günlük raf ömrü toptancıya kalmalıdır.

Budama

İki tip budama var. Birincisi küçük fidelerin tek gövde halinde uzamasına yönelik budama, ikincisi ergin ejder meyvesi kaktüslerinin verimini arttıracak budamadır ki bu tip budamalar hiç ihmal edilmeden dikkatlice yapılmalıdır. Zira bu kaktüsler haddinden fazla dallanıp budaklanma eğilimindedir. Kendi haline bırakırsanız karman çorman dallar yığını oluşacak, bu da meyve kalitesini bir hayli düşürecektir.

İlk gelişim budaması

Ejder kaktüsleri istenen boya erişene kadar tek gövde halinde yukarı uzamalılar. Yeni dikilen fideleri dümdüz yukarı yönlendirin. Her ne kadar boyu uzadıkça gövdesinden kök çıkarıp destek direğine sıkıca yapışma özellikleri olsa da tedbiren bağlamak iyi olur. Hem bağlamak sayesinde uzayan gövde direğe çok yakın durur ve uzattığı köklerin yapışması da çabucak mümkün olur. Yan filizleri köreltin. Gözden kaçan, uzayanlar varsa ana gövdeye bağlantı yerlerinden tertemiz bir şekilde dikkatlice kesin. Sonra ejder meyvesi kaktüsleri direğin boyuna geldiklerinde tepeden keseceksiniz. O zaman yeni yan filizler verirler. En tepedekileri uzamaya, gelişmeye bırakılı. Aşağıdakileri derhal köreltin. Tepedeki yan dalları özenle çevreye birbirlerinden farklı yönlere yönlendirin. Direğin tepesindeki mini çardak üzerine düzenli bir şekilde bağlayın. İlk dalları yönlendirirken gelecekteki yapılanmalarını düşünün. Birbirlerinin ışığına engel olmamalı, birbirlerini havasız bırakmamalılar.

Daimi budamalar

Yetişkin ejder meyvesi kaktüslerinde bitmek tükenmek bilmeyen zorunlu budamalara gelince: Bol bol yeni uzamaya çalışan yeni sürgünler peyda olur. Gözünüz daima üzerlerinde olmalı. Güdük kalmış, hastalıklanmış, yere kadar uzamış, sakatlanarak zayıf kalmış ve kurumuş ya da kuruma aşamasındaki dalları kesin. Yeni filizlerden her birine izin vermemek zorundasınız. Uzamaya izin vereceğiniz sürgünlerin en güçlü sürgünlerden olmaları gerektiği gibi yerlerinin de uygun olması lazım. Sonra çardak üzerinde doğru yerlere bağlamayı unutmayın. Boşta serbest kalmamalılar.

Çevreye yayılan dalların sayılarını birbirlerinin ışığına ve havasına engel olmayacak şekilde sınırlı tutun. Gereğinden fazla dal demek önüne geçilemeyen mantar hastalıkları ve pazarit sorunları demektir. Budamalarda temiz ve keskin budama makası kullanın. Aceleci olmayın. Kesik dallarda yaralanmalara yol açmayın. Mini körpe filizleri bile el ile koparmak yerine dikkatlice budama makası ile kesin. Az ama öz tuttuğunuz sayıdaki dallar sayesinde hastalıkların önüne geçer, olası parazit dadanmalarıyla tam etkili mücadele edebilir ve yüksek lezzet kaliteli iri ejder meyveleri elde edebilirsiniz. Hem bitkileriniz son derece sağlıklı ve son derece iyi verimli olacaktır.

Ejder meyvesi kaktüsü fide üretimi nasıl yapılır?

Türkiye’de ticari yetiştiriciliği yapılan ejder meyvesi kaktüsleri self-fertile kültivarlardandır ve bunlar tohumla değil çelikle çoğaltılmalıdır. Tohumunu alıp çoğaltmak kolaylıkla mümkündür. Çok da hızlı büyürler. Fakat tohumdan yetişenlerin self-fertile olmalarının garantisi yok. Onun için zaten hiçbir zorluğu olmayan çelikle üretim yolu tercih edilmelidir.

Çelikle üretim

Sağlıklı ve dolgun bir dalı ortalama 20cm parçalara ayırın. Çelikler daha kısa da olabilir ama ne kadar kısa olursa yeni gelişimler o kadar güçsüz olacaktır. Önce kesik yerlerin kuruması için ejder meyvesi kaktüsü çeliklerini üç gün açıkta bekletin. Sonra orta nemli toprağa dikin. Dalın üçte biri toprak altında kalacak. İlkin sulamayın. Daha sonra toprak her kuruduğunda sulayın. Filizler gelişip yeni yeni dallar 40cm boya geldiğinde ejder meyvesi fidelerini kalıcı yerlerine dikin. Veya satışa çıkarın. Yukarıya doğru tek gövde halinde uzamaları gerektiğinden, çelikler fazla sayıda dal üretmişse fazlaları kesip almalısınız. Bunları ayrıca köklendirip değerlendirebilirsiniz.

Tohumla üretim

Ejder meyvesi kaktüs tohumu satanlar var. Her ne kadar övgülerle anlatılsalar da bunlardan oluşan kaktüslerin self-fertile olacaklarının hiçbir garantisi yok. Sarı ejder meyvesi tohumları hariç (Hylocereus megalanthus türü).

Ejder meyvesi tohumlarının ekilişi

Kaktüsler minik yavru iken her toprakta sağlıklı kalamaz. Her an çürüyebilir. Hatta bazen uygunsuz toprakta tohumlar çimlenmeden önce bile çürüyebilir. Bundan dolayı ya güvenilir bir köklendirme toprağı satın alın ya da kaktüs tohumu çimdirme toprağını ⇒ Köklendirme toprağı hazırlama sayfasındaki tariflere göre kendiniz yapın.

Tohumları toprağa belli belirsiz gömüp su fısfıslama veya sisleme gibi yöntemle sulayın. İlkin toprağın güneş ışınlarıyla ısınacağı yerde tutmalısınız. 10-15 günde çimlenirler. Tohumlar çimlenmeye başlar başlamaz mini ejder meyvesi fidecikleri güneşi filtrelenmiş olarak almalılar. İlk 4 ay boyunca güneş %30 filtrelenmiş olmalıdır. Ayrıca tohumlar çimlendiğinden itibaren sulamayı toprak üst yüzeyi kurudukça yapın.

Ejder kaktüsü fideleri gayet hızlı büyür. Mini fideleri fazla vakit geçirmeden besleyici bir toprağa nakletmelisiniz. Toprak oldukça süzek ve havadar olmalıdır. Fideler ortalama 40cm olduklarında kalıcı yerlerine dikebilirsiniz.

Problemleri

En dikkat edilmesi gereken şey yaprak bitleri vb parazitlerdir. Ejder meyvesi kaktüslerine dadanabilen bitki bitleri çeşitlidir. Bazı bit türleri gözle fark edilemeyecek kadar küçük olduğundan varlıklarını anlayamayabilirsiniz. Haftada bir defa büyüteçle kontrolden geçirmede fayda var. Yeni gelişim yerlerini özellikle iyi inceleyin. Bitki bitleri kaktüslerinizi sadece sömürmekle kalmaz, daha kötüsü, tahrip ettikleri dokulardan öz su sızması ve bunu da bakterileşme ve mantar hastalıklarının takip etmesidir. Hatta bazı bitki bitleri bitkilerde öldürücü hastalık yapan virüsleri getirip bitkilere bulaştırabiliyorlar.

Köklerde nematod problemi baş gösterebilir. Yukarıda da dediğim gibi ejder meyvesi kaktüsü ekeceğiniz toprağı işlerken dere kumu ve mil katmayın. Bunlar parazit barındırır.

Ejder meyvesi kaktüslerinde kök çürümesi problemleri süzek olmayan, aşırı asitli, çok fazla gübrelenmiş (aşırı tuzlu hale gelmiş) ve gereksiz yere sulanıp duran topraklarda mutlaka görülür. Önceden toprağı işlemede çok dikkatli ve titiz bir şekilde gerekenleri yapmadan oraya ejder kaktüsü dikmeyin. Gübrelemede ve sulamada yukarıda belirtilen ölçülerin dışına çıkmayın.

Şiddetli sıcak geçen yaz aylarında (35C derece üstü sıcakta) uzun süre direkt güneş yakıcı etki yapar. Temmuz başından itibaren ejder meyvesi seralarında güneş filtrelemesi yapılmalıdır.